پایانِ مهمانی: سایۀ رکود بر سرِ خودروسازان تجاری وسودهایی که تکرار نخواهد شد
منتشر شده در ۵ شهریور ۱۴۰۲
آخرین بروزرسانی‌ها را در ایمیل خود دریافت کنید
- سال ۱۴۰۱ یک سال فوق‌العاده برای تولیدکنندگان خودروهای تجاری بود. در این سال تولید انواع کامیونت، کامیون و کشنده با رشدی ۱۵۰ درصدی از ۱۳ هزار به ۳۴ هزار دستگاه رسید.
- در ادامه این روند در سال ۱۴۰۲ تولیدات فوق تا پایان تیرماه با ۷۷ درصد رشد نسبت به مدت مشابه به ۱۳۷۰۰ دستگاه رسیده است.
- در حالیکه مدیران خودروسازان تجاری رشد فروش را مرهون برنامه‌های خود می‌دانند به اعتقاد ما دوران خوش این صنعت به پرده آخر خود رسیده است.
پیش‌زمینه
دوران درخشان تولید کامیون در ایران طی سال‌های ۷۶ تا ۸۴ رقم خورد که همزمان با رشد اقتصادی مثبت، روابط خارجی ایران نیز در بهترین سطح خود پس از انقلاب بود. در این سال‌ها دو شرکت ایران خودرو دیزل و سایپا دیزل با دو نشان مرسدس بنز و ولوو رقابت شدیدی با هم داشتند به طوری که در سال ۸۴ ایران با تولید حدوداً ۱۱ هزار دستگاه کامیون‌های ولوو چهارمین تولیدکننده این کامیون‌ها در جهان بود.
در آن زمان قرار بود سالانه دو هزار دستگاه کامیون از ایران به شبکه جهانی ولوو صادر شود اما سردی روابط سیاسی ایران با اروپا و پس از آن تحریم‌ها، داستان تولید خودروهای تجاری ولوو و دیگر شرکت‌های خارجی در ایران را طور دیگری رقم زد و در سال ۹۱ آخرین خودروسازان خارجی نیز شرکای ایرانی‌شان را ترک کردند.
پس از اجرایی شدن برجام در سال ۹۴ موجی از بازگشت برندهای مطرح جهانی به راه افتاد. ولوو با سایپا دیزل، مرسدس بنز با ایران خودرو دیزل، اسکانیا با گروه ماموت و رنو با آریا دیزل فعالیت خود را مجدداً آغاز کردند. تا دو سال و نیم بعد شرایط بهبود نسبی داشت تا اینکه در سال ۹۷ با خروج آمریکا از برجام غول‌های تجاری‌ساز دنیا دوباره مجبور به ترک ایران شدند.
رونق، هدیۀ تحریم برای تجاری‌سازان
با خروج خودروسازان تجاری خارجی از ایران، تولید انواع کامیونت، کامیون و کشنده با افتی ۴۰ درصدی به ۱۰ هزار دستگاه در سال ۹۷ رسید. وضعیت در سال ۹۸ بدتر هم شد و تولیدات مذکور با سقوطی ۶۰ درصدی به ۴ هزار دستگاه رسید. از اوایل این سال خودروسازان تجاری تمرکز خود را بر روی مونتاژ خودروهای چینی قرار دادند، ایران خودرو دیزل دست به تولید مدل‌های مختلف فوتون زد و بهمن دیزل نیز در ۱۴۰۰ تولید کشنده‌ی اِمپاور را آغاز کرد.
رشد کاذب سود خودروسازان تجاری
کسری عرضه در سال‌های ۹۷ تا ۹۹ به حدی بود که تا همین ماه‌های اخیر مسئله فروش در شرکت‌ها موضوعیتی نداشته است. در حالیکه در سال ۹۶ شرکت‌ها مجبور بودند محصولات خود را با اقساط بلندمدت و پیش‌پرداخت‌های پایین بفروشند، در سال‌های اخیر عمده فروش‌ها به شکل نقدی و یا اقساط با پیش‌پرداخت بالا بوده است. این امر با تقویت سرمایه در گردش شرکت‌ها باعث شده نیاز آنها به تسهیلات بانکی به شکلی غیرعادی کاهش پیدا کند که به تبع موجب رشد قابل توجه سود این شرکت‌ها شده است.
به عنوان مثال نسبت هزینه مالی به فروش سایپا دیزل در سال ۹۶ (بهترین سال شرکت در دهه ۹۰) در حدود ۲۲ درصد بوده اما این نسبت در سال ۱۴۰۱ به ۶ درصد رسیده است.
مسیر سنگلاخ واردات
در قانون «احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور» که در اسفند ۹۵ تصویب شد اجازه ورود کامیون‌های با عمر کمتر از سه سال داده شد اما تصویب آیین‌نامه اجرایی آن تا مهر ۹۷ به طول انجامید. در قانون مذکور واردات هر کامیون منوط به اسقاط یک کامیون با عمر بیش از بیست و پنج سال شده بود. در نهایت از ابتدای سال ۹۹ واردات کامیون صفر و با عمر کمتر از سه سال آغاز شد اما افزایش قیمت گواهی اسقاط ترخیص آنها را با تاخیر روبرو کرد. قیمت گواهی اسقاط که پیشتر ۲۰۰ میلیون تومان بود در پی بالا رفتن تقاضا ناشی از واردات، تا بیش از ۱.۲ میلیارد تومان در تیر ۱۴۰۱ افزایش پیدا کرد.
پس از دپوی تعداد زیادی کامیون و کشنده در گمرکات و بالا گرفتن اعتراضات نسبت به الزام وجود گواهی اسقاط برای واردات، مجلس در دی ۱۴۰۱ با تصویب قانونی الزام ارائه گواهی اسقاط را حذف کرد و به رانندگان دارای کارت هوشمند و شرکت‌های حمل و نقل اجازه داد صرفاً برای یک‌بار و یک دستگاه برای مدت ده سال با پرداخت ۵ درصد ارزش گمرکی خودروی وارداتی مجوز شماره‌گذاری دریافت نمایند. این قانون واردات را کم‌هزینه‌تر و آسان‌تر از قبل کرده و موجب افزایش عرضه خواهد شد.
| سال | تعداد کامیون و کشنده وارد شده |
| ۱۳۹۹ | ۲۰۰۰ |
| ۱۴۰۰ | ۸۵۰۰ |
| ۱۴۰۱ | ۷۰۰۰ |
همچنین دولت در آخرین اقدام خود واردات انواع کامیون و کشنده با عمر زیر ۵ سال را هم در قانون بودجه ۱۴۰۲ آزاد کرده و آیین‌نامه اجرایی آن نیز در ۲۸ مرداد ۱۴۰۲ تصویب شده است. مجموع این قوانین نوید سالی با واردات سنگین را می‌دهد.
روند رو به رشد تعداد کل خودروها
تعداد کل کامیون‌های جاده‌ای کشور در میانه دهه ۹۰ در حدود ۳۶۰ هزار دستگاه بوده است اما در سال ۱۴۰۱ با رشد تولید و واردات این عدد به ۴۱۱ هزار دستگاه رسیده است. با توجه به اینکه تنها در ۴ ماهه ابتدایی امسال ۱۳۷۰۰ دستگاه انواع کامیون و کشنده تولید شده است به احتمال زیاد تعداد کل کامیون‌های جاده‌ای در پایان امسال یک رکورد تاریخی ثبت خواهد کرد.
افسانۀ فرسودگی ناوگان باری
بر خلاف چیزی که اغلب گفته می‌شود ناوگان باری ایران فرسودگی قابل توجهی ندارد. متوسط عمر کامیون‌های عمومی جاده‌ای کشور در پایان سال ۱۴۰۱ در حدود ۱۹.۸ سال بوده است. به عنوان مثال این عدد برای ترکیه ۱۷.۶ سال می‌باشد. قابل توجه است که این عدد برای ایران پیش از تحریم‌ها و بروز کسری عرضه ۱۷ سال بوده و پیش‌بینی می‌شود با افزایش تولید و واردات سنگین تا پایان امسال افت چشمگیری داشته باشد.
فروکش تقاضا
در سه سال اخیر تقاضا برای حمل بار نسبتاً ثابت بوده و در محدوده ۵۵۰ میلیون تن قرار داشته و لذا تقاضای بالا برای کامیون عمدتاً به علت کسری عرضه در سال‌های قبل بوده است. نکته قابل توجه دیگر اینکه به علت ارزان ماندن سوخت، بهای تمام شده حمل هر تن کالا به نسبت کرایه حمل کاهش یافته و باعث شده افراد بیشتری به حرفه رانندگی خودروهای سنگین روی بیاورند. بنابراین صنعت خودروهای تجاری از ناحیه سوخت نیز مورد تهدید است.
نشانه‌های رکود
از ابتدای امسال و همزمان با کاهش انتظارات تورمی قیمت انواع کامیون و کشنده نیز افت سنگینی را تجربه کرد به طوری که در برخی کشنده‌های مونتاژی قیمت‌ها تا ۲۵ درصد افت داشتند. از طرف دیگر در این مدت بخشی از کشنده‌های وارداتی دپو شده در گمرکات با استفاده از قانون تصویب شده توسط مجلس بدون ارائه گواهی اسقاط ترخیص شدند. افت قیمت‌ها به حدی بوده است که در برخی از کامیون‌ها و کشنده‌ها قیمت بازار آنها کمتر از قیمت نمایندگی شده است.
نقطه اوج این اتفاقات اما در عرضه ۳۱ تیرماه بهمن دیزل در بورس کالا رخ داد، جایی که شرکت پس از ۱۰ ماه عرضه موفق با ۵۰ کشنده امپاور، ۵۰ کامیونت فورس بدون خواب ۶ تن و ۷۰ کامیونت فورس کابین خوابدار ۶ تن به سراغ تالار خودرو رفت. در پایان معاملات برای امپاور و فورس بدون خواب به ترتیب فقط ۴ و ۶ تقاضا ثبت شد و بنا به قانون حداقل خرید ۱۰ دستگاه جهت کشف نرخ، عرضه‌های مذکور لغو گردید. فورس خوابدار نیز وضعیت بهتری نداشت و از عرضه ۷۰ دستگاهی تنها ۱۰ دستگاه آن فروش رفت.
دومینوی سقوط
رکود به وجود آمده به صنعت خودروسازان تجاری محدود نخواهد بود و شرکت‌های قطعه‌سازی تامین کننده را نیز متاثر خواهد کرد. در میان شرکت‌های قطعه‌سازی بورس تهران سه شرکت «چرخشگر»، «فنرسازی خاور» و «تولید محور خودرو» بیشترین تاثیر را خواهند پذیرفت. این شرکت‌ها که عمده محصولات خود را به ایران خودرو دیزل می‌فروشند در سال‌های اخیر با رشد تولیدات این شرکت افزایش قابل توجهی در فروش و سود خود تجربه کرده‌اند و افت تولید ایران خودرو دیزل ضربه سنگینی به این شرکت‌ها وارد خواهد کرد.
پایان مهمانی
کسری عرضه در سال‌های ۹۷ تا ۹۹ موجب بالا رفتن قیمت انواع کشنده و کامیون در ایران شد و به تبع آن در سال‌های بعدی عطش بازار هر عرضه‌ای را با قیمت‌های بالا جذب می‌کرد. رشد سنگین تولیدات داخلی از یک طرف و واردات قابل توجه از طرف دیگر موجب اشباع بازار شده است. در سمت تقاضا نیز رکود نسبی در اقتصاد باعث شده تقاضا برای حمل بار رشد خاصی نداشته باشد. به اعتقاد ما مجموع این مسائل باعث رکودی سنگین در صنعت خودروسازی تجاری خواهد شد و شرکت‌های حاضر در صنعت سودهای دو سال گذشته خود را تکرار نخواهند کرد.